Διαταραχή πανικού

Ίσως ο καλύτερος τρόπος για να κατανοήσουμε κάποια συναισθήματα είναι να βρούμε από που προέρχονται ετυμολογικά οι λέξεις που χρησιμοποιούμε για να τα περιγράψουμε. Η λέξη «πανικός», λοιπόν, έχει τις ρίζες της σε έναν, όχι και τόσο γνωστό, θεό του ελληνικού πανθέου, τον Παν. Ο θεός Παν, γιος της νύμφης Δρυόπης και του θεού Ερμή γεννήθηκε με αποκρουστική όψη. Είχε πόδια τράγου, μυτερά αυτιά, δύο κέρατα στο κεφάλι και πολύ γενειάδα στο πρόσωπό του. Ήταν θεός των προβάτων και θεωρείται ότι βοηθούσε τους ανθρώπους που μάχονταν δίκαια προκαλώντας πανικό στους εχθρούς με τις κραυγές που έβγαζε (παν- πανικός).

 

Στην διαταραχή πανικού, επομένως, αυτό που βιώνει το άτομο είναι ο πανικός. Άγχος, φόβος, ταχυκαρδίες, τρέμουλο και άλλα δυσάρεστα συμπτώματα καταλαμβάνουν ξαφνικά το άτομο δημιουργώντας του ένα κλίμα δυσφορίας. Μέχρι πρόσφατα, οι ειδικοί πίστευαν ότι η διαταραχή πανικού εμφανίζεται μόνο στους ενήλικες και πολύ σπάνια στα παιδιά ή στους εφήβους. Νεότερα ερευνητικά δεδομένα, όμως, έδειξαν ότι όλο και μικραίνει η ηλικία της πρώτης εμφάνισης των κρίσεων αυτών.

Τα άτομα που έχουν διαταραχή πανικού βιώνουν διάφορες κρίσεις. Όταν μία κρίση έρχεται, νιώθουν έντονα συναισθήματα φόβου και κινδύνου, ενώ επιθυμούν να φύγουν άμεσα από το χώρο που τους προκαλεί την κρίση. Αν και η κάθε κρίση έχει σύντομη διάρκεια, παρόλα αυτά μπορεί να εμφανιστούν πολλές κρίσεις καθημερινά και τα συμπτώματά τους να πάρουν σοβαρή μορφή. Πέρα, όμως, από το άγχος που νιώθουν εκείνη την στιγμή, μπορεί να αναπτυχθεί και δευτερογενές άγχος. Αυτό σημαίνει ότι το άτομο βρίσκεται σε μια διαρκή ανησυχία για το πότε και που θα του ξανασυμβεί μία κρίση και αν θα καταφέρει την επόμενη φορά να επιβιώσει (άγχος αναμονής). Είναι σημαντικό εδώ να τονίσουμε πως παρότι τα συμπτώματα που βιώνει το άτομο είναι πολύ έντονα και δυσάρεστα, δεν εκτίθεται, άμεσα, σε κανένα κίνδυνο για την υγεία ή την ζωή του.

Ο μεγαλύτερος φόβος των ατόμων αυτών δεν προέρχεται από κάποιο πραγματικό αντικείμενο ή γεγονός, αλλά από την πιθανότητα να ξανασυμβεί κάποια κρίση. Έτσι, αποφεύγουν να πηγαίνουν σε μέρη που τους είχαν προκαλέσει στο παρελθόν κάποια κρίση, για να μειώσουν τις πιθανότητες να ξαναβιώσουν αυτά τα συναισθήματα. Αυτόματα, όμως, μπαίνουν σε έναν φαύλο κύκλο αποφυγής και φόβου. Να τονίσουμε, ακόμη, πως επειδή τα συμπτώματα της διαταραχής αυτής μοιάζουν με κάποια οργανικά προβλήματα, το άτομο, αρχικά, επισκέπτεται πολλούς γιατρούς και κάνει διάφορες εξετάσεις, οι οποίες φυσικά δεν οδηγούν σε καμία διάγνωση. Συνήθως, θα πάρει πολύ χρόνο στο γιατρό ή στον ασθενή μέχρι να υποψιαστούν την πιθανότητα ύπαρξης της διαταραχής πανικού.

Σύμφωνα με το DSM – IV, για να δοθεί η διάγνωση της διαταραχής πανικού θα πρέπει να υπάρχουν, τουλάχιστον, τέσσερα από τα παρακάτω συμπτώματα, τα οποία εμφανίζονται ξαφνικά και κορυφώνονται μέσα σε 10 λεπτά:

1. επιτάχυνση του καρδιακού ρυθμού (γρήγοροι χτύποι της καρδιάς),
2. ιδρώτας,
3. τρέμουλο,
4. αίσθημα ασφυξίας,
5. αίσθημα πνιγμού,
6. πόνος στο θώρακα,
7. ναυτία,
8. αίσθημα ζάλης ή τάση για λιποθυμία,
9. το να μην έχεις αίσθηση του εαυτού σου (ποιος είσαι) και του κόσμου γύρω σου (που βρίσκεσαι),
10. φόβος απώλειας του ελέγχου,
11. φόβος θανάτου,
12. παραισθήσεις και
13. αίσθημα ζέστης.

Οι έφηβοι, συχνά, αποφεύγουν να πηγαίνουν σε μέρη όπου τους συνέβη κάποια κρίση. Η τάση αποφυγής αυτών των συνθηκών γίνεται ακόμη πιο έντονη, όταν ο έφηβος γνωρίζει ότι δεν είναι μαζί του κάποιο οικείο πρόσωπο το οποίο θα μπορέσει να τον βοηθήσει σε περίπτωση κρίσης. Το μέρος το οποίο αποφεύγουν πιο συχνά είναι το σχολείο. Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, το άτομο έχει γενικεύσει τόσο πολύ τις συνθήκες στις οποίες θα μπορούσε να του συμβεί κάποια κρίση, με αποτέλεσμα να μένει εγκλωβισμένο στο σπίτι του, με τους γονείς του όπου και είναι ασφαλές. Σε αυτή την περίπτωση μπορεί να αντιμετωπίζει και αγοραφοβία.

Αγοραφοβία (αγορά + φόβος) είναι η διαταραχή κατά την οποία το άτομο φοβάται να είναι μόνο (χωρίς κάποιο οικείο πρόσωπο) σε μέρη με πολύ κόσμο και όπου η φυγή μπορεί να είναι δύσκολη (π.χ. μέσα σε λεωφορείο, στον κινηματογράφο κ.τ.λ.). Στις περισσότερες περιπτώσεις, η διαταραχή πανικού συνυπάρχει με την αγοραφοβία. Τα συνηθέστερα μέρη που αποφεύγουν τα άτομα με αγοραφοβία και διαταραχή πανικού είναι τα μέσα μαζικής μεταφοράς, τα super market, οι συναυλίες, οι ουρές στις τράπεζες κ.τ.λ.

Γενικά, η διαταραχή πανικού είναι εξαιρετικά σπάνια στα παιδιά. Οι ειδικοί πιστεύουν πως η διαταραχή του άγχους του αποχωρισμού μπορεί να αποτελεί μια πρώιμη μορφή της διαταραχής πανικού, η οποία εξελίσσεται στην εφηβεία και παίρνει την πλήρη της μορφή στην ενηλικίωση.

Αν δεν γίνει άμεσα παρέμβαση για την αντιμετώπιση αυτών των κρίσεων, τότε θα υπάρξουν σοβαρές συνέπειες στις καθημερινές δραστηριότητες και στις κοινωνικές σχέσεις του ατόμου. Επιπλέον, το άτομο μπορεί να οδηγηθεί σε φοβίες για κάποια μέρη, σε κατάθλιψη, σε κατάχρηση ουσιών, ακόμη και στην αυτοκτονία.

Τα άτομα με διαταραχή πανικού αφιερώνουν λιγότερο χρόνο στον αθλητισμό και σε άλλες κοινωνικές δραστηριότητες, είναι οικονομικά εξαρτημένα από τους άλλους γιατί εγκαταλείπουν την δουλειά τους και αναφέρουν πιο συχνά συναισθηματικά και σωματικά προβλήματα.

Το ποσοστό εμφάνισης της διαταραχής πανικού είναι 0,6-0,7% του πληθυσμού των εφήβων (και περίπου 1,5% στους ενήλικες), με μεγαλύτερη συχνότητα στα κορίτσια από ότι στα αγόρια. Μάλιστα, έρευνες έχουν δείξει ότι η διαταραχή πανικού εμφανίζεται πιο συχνά στα μεγάλα αστικά κέντρα των δυτικών κοινωνιών.

Όσον αφορά την αιτιολογία, σημαντικότεροι παράγοντες θεωρούνται οι περιβαλλοντικοί και αφορούν κυρίως κάποιες εμπειρίες που βίωσε το άτομο στο παρελθόν του και που μπορεί να το οδήγησαν σε αυξημένο άγχος. Η κάθε περίπτωση είναι ξεχωριστή και θα πρέπει να δοθεί ιδιαίτερη έμφαση στο να βρεθεί τι ήταν αυτό που προκάλεσε για πρώτη φορά την κρίση.

Θεραπεία σε αυτήν την περίπτωση υπάρχει. Σε ορισμένες περιπτώσεις χορηγούνται φάρμακα, αν και γενικά προτιμώνται άλλες μορφές θεραπείας, όπως π.χ. τεχνικές αναπνοής, η αλλαγή του τρόπου σκέψης (ώστε να μειωθούν οι μη ρεαλιστικοί φόβοι) κ.τ.λ.